Een gevangenisstraf verandert alles. Wie vastzit, verliest vaak zijn baan, toekomstperspectief of zelfs het contact met familie. Stichting Surant helpt ex-gedetineerden om hun leven weer op te bouwen. Met het project Gestolen Tijd geven ervaringsdeskundigen les om jongeren te waarschuwen voor de gevolgen van criminaliteit.
Scholen of buurtcentra vragen de stichting vaak om langs te komen als docenten merken dat een leerling in de problemen zit, maar niet weten hoe ze moeten ingrijpen. “In bijna elke klas van twintig leerlingen zitten er drie bij wie het de verkeerde kant opgaat,” zegt Dew, directeur van de stichting.
Scholen, of de gemeente, kunnen die jongeren niet altijd bereiken. “Ze doen belangrijk werk, maar er zijn dingen die je met formele oren niet hoort en met formele ogen niet ziet,” vertelt Dew. Volgens hem krijgen jongeren te maken met cybercriminaliteit, cyberpesten, catfishing, drugscriminaliteit en ronselaars. “Die problemen blijven vaak onzichtbaar. Wij zijn een beetje de ogen en oren van de gemeente.”
‘Een dure keuze’
Tijdens de lessen kijken de jongeren bijvoorbeeld naar een film over iemand die snel geld verdient. “Dat lijkt in het begin stoer, maar uiteindelijk verliest hij alles,” legt Dew uit. “Precies zoals het in het echte leven ook gaat.”
Daarna gaan de leerlingen in discussie met de ex-gedetineerden. “Dat is het meest waardevolle moment,” zegt Dew. “Dan komen de échte verhalen naar boven.” Samen rekenen ze bijvoorbeeld uit dat je met drugsverkoop nauwelijks meer verdient dan in de supermarkt, maar dat een baan bij Albert Heijn wél toekomstperspectief biedt.
Dat lijkt te werken, volgens Dew. Laatst werd hij naar eigen zeggen gebeld door een buurtcentrum waar veel jongeren kwamen die actief waren in het criminele circuit. “Mensen die daar werkten zeiden: ‘Ik weet niet wat jullie hebben gezegd, maar onze jongens werken nu bij Albert Heijn,’” vertelt Dew.
‘Ik herken ze meteen’
Ervaringsdeskundige Mitchell herkent jongeren die met criminaliteit bezig zijn onmiddellijk. “Zij stellen vaak heel specifieke vragen, die verraden dat ronselaars ze verkeerde informatie hebben gegeven,” zegt hij. Ongeveer 15% van de leerlingen geeft toe weleens benaderd te zijn door een ronselaar. “Die beloven bijvoorbeeld dat ze nauwelijks straf krijgen omdat ze minderjarig zijn, of dat vrienden hen geld brengen als ze vastzitten. Dat is natuurlijk niet waar.”
Mitchell spreekt uit ervaring. Hij zat vijf maanden vast voor computervredebreuk na een spraakmakende rechtszaak die tien jaar aanhield. “Juist omdat ik zelf heb vastgezeten, kan ik die verhalen doorprikken,” zegt hij. “Ik weet hoe de gevangenis écht is. Niemand komt je bezoeken. Als ik dat zeg, geloven ze me.”
Catfishing en drugs
Volgens Dew is criminaliteit onder jongeren een groeiend probleem. “Er is meer drugscriminaliteit en meer cybercrime, maar minder hulp voor mensen die hebben vastgezeten.”
“Scholen hebben dat vaak niet door,” zegt Mitchell. “Maar zonder dat inzicht is het lastig om het gesprek aan te gaan. Terwijl dat juist cruciaal is. Jongeren denken dat ze op internet onzichtbaar zijn en niet gepakt kunnen worden, maar dat klopt niet. Mijn verhaal is daar een testament aan”
Na een les bekende een jongen zelfs aan zijn klasgenoten dat hij hen catfishte met een nepprofiel om intieme foto’s te krijgen. “Dat soort onthullingen komen doordat wij laten zien wat de gevolgen van hun acties kunnen zijn,” legt Mitchell uit.
Voor het eerst een compliment
Niet alleen jongeren, maar ook ex-gedetineerden zelf halen veel uit het werk bij Stichting Surant. Veel mensen die hebben vastgezeten hebben volgens Dew een enorm gat op hun cv. “Ze weten ook vaak niet meer hoe ze moeten werken, dat ze moeten opstaan als de wekker gaat en dat ze zich nederig moeten opstellen naar een baas,” vertelt hij. “De wereld is een beetje harder geworden. Het is lastiger om jezelf weer op te bouwen.”
De stichting biedt meerdere projecten aan voor mensen die in de gevangenis hebben gezeten: ze kunnen lesgeven, maar ook klussen voor mensen met een laag budget. “Niet iedereen kan zijn verhaal vertellen,” vertelt Dew. “En niet iedereen is technisch. We proberen te kijken wat er bij iemand past.”
Hij vertelt dat de stichting laatst een jongen overtuigde om een dag bij de stichting te komen werken. Hij zag het niet zitten, maar kwam toch een dag meedoen. “Even later belde zijn social worker. De jongen had haar huilend opgebeld, omdat hij voor het eerst in zijn leven een compliment had gekregen.”
Dat is het mooiste aan de stichting, vertelt Dew. “Dat vrijwilligerswerk is een stukje zingeving, maar ook een manier om gezien te worden. Alleen zo kan je weer terug te keren naar de maatschappij.”